Nhu cầu nhân lực là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa nhu cầu nhân lực

Nhu cầu nhân lực (labor demand) là tổng số lao động mà các tổ chức, doanh nghiệp, hoặc nền kinh tế cần để đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ được duy trì ổn định trong một giai đoạn nhất định. Khái niệm này phản ánh mối quan hệ giữa quy mô, định hướng phát triển và cơ cấu nhân lực của từng đơn vị hay toàn bộ nền kinh tế.

Theo OECD, nhu cầu nhân lực được hiểu là số lượng công việc được các chủ thể kinh tế sẵn sàng chi trả để thuê lao động trong một thời điểm xác định, có thể được đo lường qua số vị trí việc làm trống hoặc dự báo kế hoạch tuyển dụng trong tương lai gần. Đây là một chỉ số quan trọng trong đánh giá thị trường lao động và hoạch định chính sách phát triển nhân lực.

Nhu cầu nhân lực có thể phân biệt thành hai dạng:

• Nhu cầu nhân lực thực tế: Các vị trí đang cần tuyển dụng ngay trong hiện tại.
• Nhu cầu nhân lực tiềm năng: Những vị trí dự kiến sẽ cần đến trong tương lai, theo quy hoạch hoặc kế hoạch mở rộng.

Phân biệt nhu cầu nhân lực và cung lao động

Cung lao động (labor supply) là tổng số người sẵn sàng và có khả năng làm việc ở một mức lương cụ thể. Trong khi đó, nhu cầu nhân lực đại diện cho phía nhà tuyển dụng – những người cần thuê lao động để hoàn thành mục tiêu sản xuất và vận hành tổ chức. Sự tương tác giữa hai yếu tố này tạo thành trạng thái cung – cầu của thị trường lao động, từ đó quyết định mức độ cạnh tranh, mức lương và tỷ lệ thất nghiệp.

Việc hiểu rõ ranh giới giữa cung và cầu nhân lực có vai trò chiến lược trong quy hoạch giáo dục, đào tạo nghề và chính sách việc làm. Một sự mất cân đối có thể gây ra hậu quả dài hạn, như thất nghiệp diện rộng hoặc thiếu hụt nhân lực trầm trọng ở các ngành mũi nhọn.

So sánh giữa hai khái niệm:

Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu nhân lực

Nhu cầu nhân lực không cố định mà thay đổi tùy theo điều kiện kinh tế – xã hội, chính trị và công nghệ. Các doanh nghiệp có thể tăng hoặc giảm nhu cầu tuyển dụng tùy theo chu kỳ tăng trưởng, sự đổi mới sản phẩm hoặc khả năng mở rộng thị trường.

Theo ILO World Employment and Social Outlook (2023), các yếu tố chính bao gồm:

• Tốc độ tăng trưởng kinh tế: Kinh tế phát triển thúc đẩy nhu cầu nhân lực trong các ngành sản xuất, dịch vụ, xây dựng.
• Tiến bộ công nghệ: Tự động hóa và AI có thể thay thế lao động đơn giản nhưng lại tạo ra nhu cầu về kỹ sư phần mềm, nhà phân tích dữ liệu.
• Xu hướng tiêu dùng: Thay đổi hành vi người tiêu dùng kéo theo sự chuyển dịch nhu cầu nhân lực giữa các ngành.
• Chính sách vĩ mô: Chính sách tài khóa, đầu tư công, giáo dục nghề nghiệp ảnh hưởng trực tiếp đến cung – cầu nhân lực.

Một số ví dụ minh họa:

Phân loại nhu cầu nhân lực

Việc phân loại nhu cầu nhân lực giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức đào tạo xác định đúng mục tiêu tuyển dụng và đào tạo. Có nhiều tiêu chí phân loại khác nhau, phổ biến nhất là theo thời gian, mục đích sử dụng và trình độ kỹ năng yêu cầu.

Một số dạng phân loại cơ bản:

• Theo thời gian: Ngắn hạn (mùa vụ), trung hạn, dài hạn (ổn định, chiến lược).
• Theo trình độ: Lao động phổ thông, lao động có kỹ năng, chuyên gia cao cấp.
• Theo mục tiêu sử dụng: Tuyển mới để mở rộng, thay thế lao động nghỉ hưu hoặc thuyên chuyển.

Ví dụ minh họa nhu cầu nhân lực trong một doanh nghiệp công nghệ:

Dự báo nhu cầu nhân lực

Dự báo nhu cầu nhân lực là quá trình phân tích dữ liệu để ước tính số lượng và cơ cấu lao động mà nền kinh tế hoặc tổ chức sẽ cần trong tương lai. Hoạt động này có vai trò chiến lược trong quy hoạch đào tạo, phân bổ nguồn lực và phát triển bền vững thị trường lao động.

Các phương pháp dự báo thường bao gồm:

• Phân tích chuỗi thời gian và xu hướng tăng trưởng
• Mô hình hồi quy kinh tế lượng
• Dự báo chuyên gia (Delphi method)
• Mô phỏng kịch bản (scenario simulation)

Một mô hình hồi quy đơn giản để dự báo nhu cầu nhân lực theo GDP và mức đầu tư công nghệ: $L_t = \alpha + \beta_1 \cdot GDP_t + \beta_2 \cdot ICT_t + \varepsilon_t$ 
Trong đó:
Lt: Nhu cầu nhân lực tại thời điểm t
GDPt: Tổng sản phẩm quốc nội
ICTt: Chỉ số ứng dụng công nghệ
εt: Sai số ngẫu nhiên

Nhu cầu nhân lực theo ngành nghề

Nhu cầu nhân lực biến động theo ngành nghề, phụ thuộc vào mức độ phát triển, đầu tư, cũng như tốc độ chuyển đổi công nghệ của từng lĩnh vực. Các ngành có mức tăng trưởng cao thường đi kèm với nhu cầu nhân lực lớn và đa dạng kỹ năng.

Dữ liệu từ Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ (BLS) cho thấy các ngành sau có tốc độ tăng nhu cầu nhân lực nhanh trong giai đoạn 2024–2034:

Vai trò của đào tạo và giáo dục nghề nghiệp

Đào tạo nghề và giáo dục kỹ năng là cầu nối giúp cung lao động đáp ứng đúng với nhu cầu nhân lực. Thiếu sự liên kết này là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng “thừa thầy thiếu thợ” ở nhiều quốc gia.

Theo Bộ Giáo dục và Nghiên cứu Liên bang Đức (BMBF), hệ thống đào tạo nghề kép (dual system) của Đức – kết hợp giữa học lý thuyết và thực hành tại doanh nghiệp – đã giúp tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên nước này thấp nhất châu Âu.

Các giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo:

• Tăng cường hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp
• Cập nhật chương trình đào tạo theo nhu cầu thị trường
• Khuyến khích học nghề thay vì chỉ theo hướng đại học

Ảnh hưởng của tự động hóa và chuyển đổi số

Tự động hóa đang làm thay đổi nhanh chóng cơ cấu nghề nghiệp và nhu cầu nhân lực. Các công việc lặp lại, có thể số hóa, sẽ dần bị thay thế bằng máy móc hoặc phần mềm. Trong khi đó, các nghề nghiệp đòi hỏi tư duy, sáng tạo và tương tác con người sẽ tăng mạnh.

Theo Báo cáo Việc làm Tương lai 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF):

• 85 triệu việc làm sẽ bị thay thế bởi máy móc vào năm 2025
• 97 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra, chủ yếu trong công nghệ, dữ liệu, và năng lượng xanh
• Kỹ năng mềm (giao tiếp, giải quyết vấn đề) ngày càng được đánh giá cao

Tác động chuyển đổi số theo ngành:

Chính sách và quản lý nhà nước về nhu cầu nhân lực

Chính phủ đóng vai trò chủ đạo trong việc điều tiết, định hướng và hỗ trợ thị trường lao động phát triển cân đối. Việc xây dựng chiến lược nhân lực quốc gia không thể tách rời khỏi các chính sách giáo dục, công nghệ và an sinh xã hội.

Các chính sách nổi bật tại một số quốc gia:

• Singapore: Chương trình SkillsFuture hỗ trợ mỗi công dân một khoản tín dụng học tập suốt đời để nâng cấp kỹ năng.
• Đức: Đạo luật VET quy định trách nhiệm của doanh nghiệp trong đào tạo nghề.
• Việt Nam: Đề án 06 chuyển đổi số trong giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2021–2025.

Các công cụ hỗ trợ quản lý nhân lực:

• Hệ thống thông tin thị trường lao động (LMIS)
• Trung tâm dự báo nhân lực và phân tích thị trường lao động
• Chính sách hỗ trợ đào tạo lại và chuyển đổi nghề

Tài liệu tham khảo

1. OECD – Employment and Labour Market Statistics
2. ILO – World Employment and Social Outlook 2023
3. U.S. Bureau of Labor Statistics – Employment Projections
4. Federal Ministry of Education and Research – Germany
5. World Economic Forum – The Future of Jobs Report 2023
6. SkillsFuture Singapore – Official Portal